“สภาผู้บริโภค” เผยผลทดสอบสีในชาไทย พบ 85% ใส่สีสังเคราะห์มากกว่า 1 สี

“สภาผู้บริโภค” เผยผลทดสอบสีในชาไทย จากชาผงสำเร็จรูปและชาปรุงสำเร็จ 20 ยี่ห้อ 85% ใส่สีสังเคราะห์มากกว่า 1 สี ขณะที่ 50% แสดงฉลากไม่ครบถ้วน

วันนี้ (3 ก.พ. 2568) สภาองค์กรของผู้บริโภค ร่วมกับนิตยสารฉลาดซื้อ มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค จัดงานแถลงข่าว “เปิดเผยผลทดสอบสีในชา ชาผงสำเร็จรูปและชาปรุงสำเร็จ” โดยดำเนินงานเพื่อเฝ้าระวังสินค้าด้วยการทดสอบเพื่อยกระดับมาตรฐานความปลอดภัยของสินค้า และคุ้มครองผู้บริโภค ตามวัตถุประสงค์โครงการเฝ้าระวังสินค้าด้วยการทดสอบสินค้า สุ่มสำรวจชาผงสำเร็จรูป เพื่อตรวจสอบวัตถุเจือปนอาหาร สีสังเคราะห์ เรื่อง สีในชา ชาผงสำเร็จรูปและชาปรุงสำเร็จ โดยเก็บตัวอย่างชาผงสำเร็จรูปและชาปรุงสำเร็จ ในเดือนพฤศจิกายน 2567 สุ่มซื้อจากร้านจัดจำหน่ายออนไลน์ 17 ตัวอย่าง และซื้อที่ร้านจัดจำหน่าย 3 ตัวอย่าง ในพื้นที่กรุงเทพและปริมณฑล ทั้งหมด 20  ตัวอย่าง จากนั้นได้ส่งตัวอย่างเพื่อตรวจวิเคราะห์ วัตถุเจือปนอาหาร สีสังเคราะห์ (Synthetic food colour) ด้วยวิธีการ In-house method SOP no. LBLC-18003 based on Food Chemistry177(2015),P.197 – 203 , HPLC -DAD  ครอบคลุมสารสังเคราะห์จำนวน 10 รายการ คือ 1.Tartrazine INS102 (mg/kg) 2.Ponceau 4R INS124 (mg/kg) 3.Sunset yellow FCF INS110 (mg/kg) 4.Allura Red AC INS129 (mg/kg) 5.Carmoisine or Azorubine INS122 (mg/kg) 6.Erythrosine INS127 (mg/kg) 7.Fast green FCF INS143 (mg/kg) 8.Brilliant blue FCF INS133 (mg/kg) 9.Patent blue V INS131 (mg/kg) 10.Quinoline yellow INS104 (mg/kg) ที่ห้องปฏิบัติมาตรฐาน ที่ได้รับการรับรอง ISO/IEC 17025 

นางสาวทัศนีย์ แน่นอุดร รองผู้อำนวยการมูลนิธิเพื่อผู้บริโภค  กล่าวรายงานผลวิเคราะห์ว่า

1. ทุกตัวอย่างที่ทดสอบอนุญาตให้ใส่สีได้ (สีสังเคราะห์ที่อนุญาตให้ใช้ผ่านการประเมินความปลอดภัยแล้ว หากใช้ไม่เกินปริมาณที่กำหนด)

2. ทุกตัวอย่างที่นำมาทดสอบพบวัตถุเจือปนอาหาร สีสังเคราะห์ (ดูรายละเอียดที่ตารางแสดงผลทดสอบ)

3.ร้อยละ 50 ไม่สามารถจัดประเภทอาหารได้ (สะท้อนเรื่องปัญหาการแสดงฉลากและมีผลต่อการพิจารณาเรื่องการบังคับใช้กฎหมาย หากมีการใส่สีเกินมาตรฐาน)

4.พบวัตถุเจือปนอาหาร สีสังเคราะห์ ทั้งหมด 6 ชนิด (เป็นสีที่อนุญาตให้ใช้ได้) ได้แก่ Tartrazine INS102, Ponceau 4R INS124, Sunset yellow FCF INS110, Carmoisine or Azorubine INS122, Brilliant blue FCF INS133 และ Allura Red AC INS129

- ตรวจพบ สี Sunset yellow FCF INS110 มากที่สุด คือพบในทุกตัวอย่าง

- ตรวจพบ สี Tartrazine INS102 และ Ponceau 4R INS124 จำนวน 8 ตัวอย่าง

- ตรวจพบ สี Allura Red AC INS129 และ Brilliant blue FCF INS133 จำนวน 7 ตัวอย่าง  

- ตรวจพบ สี Carmoisine or Azorubine INS122 จำนวน 6 ตัวอย่าง

5.พบการใส่สีสังเคราะห์ตั้งแต่ 1 สี ถึง 5 สี ต่อตัวอย่าง โดยพบว่ามีการใช้วัตถุเจือปนอาหาร สีสังเคราะห์ มากกว่า 1 สี ใน 17 ตัวอย่าง หรือร้อยละ 85

ข้อสังเกต

1.จากผลการวิเคราะห์พบว่า มีชา 10 ตัวอย่างจาก 20 ตัวอย่าง ไม่พบสูตรส่วนประกอบบนฉลาก จึงไม่สามารถจัดประเภทอาหารได้ นอกจากนี้ยังไม่สามารถนำมาวิเคราะห์ชาแบบผงสภาพพร้อมบริโภค ตามปริมาณที่แนะนำหน้าฉลากได้

2..ประกาศกระทรวงสาธารณสุขที่เกี่ยวข้อง ทั้งหมด 4 ประกาศ คือ

1. ประกาศกระทรวงสาธารณสุขฉบับที่ 196 พ.ศ. 2543 เรื่อง ชา

(https://food.fda.moph.go.th/food-law/category/announcement-of-the-ministry-of-public-health-1/?ppp=10&page=1&kw=196)

2. ประกาศกระทรวงสาธารณสุขฉบับที่ 356 พ.ศ. 2556 เรื่อง เครื่องดื่มในภาชนะบรรจุที่ปิดสนิท

(https://food.fda.moph.go.th/food-law/category/announcement-of-the-ministry-of-public-health-1/?ppp=10&page=1&kw=356)

3. ประกาศกระทรวงสาธารณสุขฉบับที่ 444 พ.ศ. 2566 เรื่อง กำหนดหลักเกณฑ์ เงื่อนไข วิธีการใช้ และอัตราส่วนของวัตถุเจือปนอาหาร (ฉบับที่ 3)

(https://food.fda.moph.go.th/food-law/category/announcement-of-the-ministry-of-public-health-1/?ppp=10&page=1&kw=444)

4. ประกาศกระทรวงสาธารณสุขฉบับที่ 417 พ.ศ. 2563 เรื่อง กำหนดหลักเกณฑ์ เงื่อนไข วิธิการใช้และอัตราส่วนของวัตถุเจือปนอาหาร (ฉบับที่ 1)

(https://food.fda.moph.go.th/food-law/category/announcement-of-the-ministry-of-public-health-1/?ppp=10&page=1&kw=417)

นายโสภณ หนูรัตน์ หัวหน้าฝ่ายคุ้มครองและพิทักษ์สิทธิผู้บริโภค สภาองค์กรของผู้บริโภค กล่าวว่า ความสำคัญของกลไกเฝ้าระวังสินค้าและบริการด้วยการทดสอบสินค้านั้นมีความจำเป็นมาก และเป็นสิทธิผู้บริโภคข้อหนึ่ง ดังนั้นเพื่อเป็นการยกระดับมาตรฐานความปลอดภัยของสินค้า และคุ้มครองผู้บริโภค บทบาทของสภาผู้บริโภค ในการเฝ้าระวังสินค้า โดยเลือกเฝ้าระวังในประเด็นความปลอดภัยของสินค้า เนื่องจากเป็นสิ่งที่ผู้บริโภคไม่สามารถตรวจสอบได้เองโดยง่าย และข้อมูลบนฉลาก ที่ไม่ถูกต้องครบถ้วน อาจนำมาซึ่งอันตรายในการบริโภค และการแจ้งข้อมูลที่ไม่ครบ บอกไม่หมดถือเป็นการหลอกลวงผู้บริโภค และอาจผิดลวงขาย ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 271

2. เสนอ อย. บังคับใช้กฎหมาย เพื่อจัดการสินค้าที่เข้าข่ายหลอกลวงผู้บริโภค และขอณรงค์ให้ผู้ประกอบธุรกิจ มีทางเลือกให้ผู้บริโภค เข้าถึงชาที่ใช้สีธรรมชาติ เพื่อคุ้มครองสิทธิผู้บริโภคให้มีอิสระในเลือกซื้อสินค้า

3. เสนอแนะ อย. ทบทวนกฎหมาย เกี่ยวกับการใช้สีผสมอาหาร และการแสดงฉลากที่เป็นมิตรต่อผู้บริโภค โดยสภาจะทำความร่วมมือกับ อย. และหารือวิชาการเพื่อประโยชน์ต่อผู้บริโภค

จึงมีข้อเสนอต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องดังนี้

ข้อเสนอระยะสั้น

1.จะนำข้อมูลผลวิเคราะห์ที่ได้ส่งต่อให้สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา ไปดำเนินการต่อกับผู้ผลิต

2.เฝ้าระวังตรวจสอบผลิตภัณฑ์ชาผงในตลาด ทั้งในแง่ปริมาณสีผสมอาหาร และความครบถ้วนของฉลาก

3.พัฒนาร่วมมือกับเครือข่ายภาคประชาชน ในการเฝ้าระวังผลิตภัณฑ์ต่างๆ

ข้อเสนอระยะต่อไป

1.ปรับปรุงทบทวน ประกาศเกี่ยวกับการใช้สีผสมอาหาร ทั้งในแง่วิชาการ และประโยชน์กับผู้บริโภค ให้เป็นมิตรและคุ้มครองผู้บริโภค เช่น ระบุสีที่ใส่ให้ครบถ้วน เพราะจากผลทดสอบพบว่า บางตัวอย่างไม่ระบุสีที่ใส่ แต่ตรวจพบ, บางตัวอย่างยังพบปัญหาการแสดงฉลากไม่ครบถ้วน จึงทำให้จัดประเภทอาหารไม่ได้ โดยหลายตัวอย่าง ไม่มีเลข อย. , ใช้ผสมได้กี่สี, บางประเทศห้ามใช้สีสังเคราะห์ แต่ในไทยให้ใส่ ควรมีการทบทวนโดยนักวิชาการร่วมกันว่าควรเป็นอย่างไร จำเป็นต้องใส่หรือไม่ฯลฯ

2. ข้อเสนอเกี่ยวกับฉลาก

- การแสดงฉลาก ให้แสดง หน้าที่สี และตามด้วย INS no แม้จะตรวจสอบได้ แต่น่าจะเป็นเจ้าหน้าที่ที่มีความรู้ แต่สำหรับผู้บริโภคอาจจะยากเกินไป จะไม่รู้ว่า INS no นั้นๆ คืออะไร การระบุแบบนี้จึงเป็นประโยชน์ต่อเจ้าหน้าที่ที่มีความเชี่ยวชาญมากกว่า

- จากการเก็บตัวอย่าง พบผลิตภัณฑ์ไม่มีรายละเอียด แสดงว่าระบบเฝ้าระวังหลังผลิตภัณฑ์ออกสู่ท้องตลาดยังมีช่องโหว่  เห็นสมควรร่วมกันปรับปรุงและพัฒนา ระบบเฝ้าระวังให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น

3.รณรงค์ส่งเสริมให้ ผู้ผลิต/ ผู้บริโภคมีทางเลือก ในการบริโภคผลิตภัณฑ์ที่ใช้สีจากธรรมชาติ

4.พัฒนาความร่วมมือกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง อาทิ พัฒนาแผนเฝ้าระวังร่วมกัน และนำข้อมูลผลวิเคราะห์ไปใช้ในการวางแนวทางการแก้ไขปัญหาเชิงระบบ ฯลฯ

ดร.แก้ว กังสดาลอำไพ ที่ปรึกษานิตยสารฉลาดซื้อ มูลนิธิเพื่อผู้บริโภค กล่าวว่า อันตรายของวัตถุเจือปนอาหาร สีสังเคราะห์ว่าอาหารที่ผลิตในกระบวนการอุตสาหกรรมมักมีสีสันที่ได้รับการปรุงแต่งจากวัตถุเจือปนอาหาร ซึ่งผู้ใส่ใจในสุขภาพมักตั้งคำถามว่า สีสันสวยงามของอาหารจากการเติมแต่งวัตถุเจือปนอาหารซึ่งเป็นสารแปลกปลอมต่อร่างกายนั้น ควรเป็นที่ยอมรับหรือไม่ เพราะในการประเมินผลของวัตถุเจือปนอาหารในสัตว์ทดลอง (ก่อนมีการใช้จริง) แล้วมีผลจากการประเมินว่าให้ใช้ได้นั้นคือ การที่ผู้บริโภคยอมรับความเสี่ยงว่า ขนาดที่ใช้ในอาหารนั้นมีความเสี่ยงต่ำที่สุดด้วยการคำนวณ ซึ่งมีความเป็นจริงเพียงใดนั้นยังขึ้นกับการตอบสนองของร่างกายแต่ละบุคคล ที่มักต่างกันด้วยหลายปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการจัดการนำสารแปลกปลอมออกจากร่างกาย ดังนั้นสิ่งที่ผู้บริโภคควรคำนึงคือ ไม่มีคำว่า ปลอดภัย (safe) ในเอกสารทางพิษวิทยาของสารเคมีที่เข้าสู่ร่างกายมนุษย์ แต่มีคำว่า ความเสี่ยงและประโยชน์ที่ได้ (risk and benefit) เท่านั้น มีข้อสังเกตและแนะนำเรื่องการบริโภคว่า

1.ตัวอย่างชาผงปรุงสำเร็จที่เรานำมาทดสอบในครั้งนี้ ส่วนใหญ่เป็นชนิดที่ร้านขายชา – กาแฟโบราณ ซื้อจากร้านค้าออนไลน์ และร้านค้าทั่วไป เพื่อไปต้มชงขายอีกที ซึ่งปกติเราก็ไม่ค่อยได้ทราบกันอยู่แล้วว่าร้านที่เราซื้อเขาใช้ชาแบบไหนมาชงให้เรา แบบนี้การหลีกเลี่ยงสีสังเคราะห์ที่อยู่ในชาก็เป็นเรื่องยาก นอกจากจะลดการดื่มชา ทั้งชาดำเย็นและชานมเย็น เพราะตอนนี้เรารู้แล้วว่าสีส้มสวยๆ ของชา มาจากสีสังเคราะห์ซึ่งถ้าเราได้รับเข้าสู่ร่างกายมากๆ ก็อาจเป็นอันตราย

2.ถ้าหากอยากดื่มชา แนะนำว่าให้ซื้อมาชงรับประทานเอง โดยเลือกซื้อชาผงสำเร็จรูปที่ไม่ใส่สี มีบรรจุภัณฑ์สะอาดเรียบร้อย มีเลขที่อย.ถูกต้อง มีการแจ้งชื่อ-ที่อยู่ผู้ผลิต วันที่ผลิต วันหมดอายุ และส่วนประกอบต่างๆ ซึ่งนอกจากจะลดความเสี่ยงในการได้รับสีสังเคราะห์มากเกินไปแล้ว เรายังสามารถควบคุมเรื่องความหวานจากน้ำตาลและนมได้ด้วย

3.ข้อแนะนำสำหรับการเลือกชาปรุงสำเร็จในภาชนะบรรจุ จากสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา คือ

     3.1 เลือกที่มีเลข อย.

     3.2 อ่านฉลากผลิตภัณฑ์ กรณีที่มีการใช้สีจะแสดงคำว่า "สีสังเคราะห์ หรือสีธรรมชาติ (INS...หรือ ชื่อของสี)

     3.3 เลือกเครื่องดื่มที่หลากหลายเพื่อลดการได้รับสีผสมอาหารชนิดเดิมซ้ำๆ